Door: Peter van Hoof en Margot de Zeeuw van de Vastenactie.
Op dit moment zijn wereldwijd 91,6 miljoen mensen geïnfecteerd (geweest) met covid-19 en zijn 1.960.000 mensen overleden aan het virus. Dat zijn de zichtbare gevolgen van de pandemie. Terwijl het rijke westen start met grootscheepse vaccinatiecampagnes, staat de rest van de wereld geheel of gedeeltelijk stil. En dat heeft desastreuze gevolgen, met name voor de meest kwetsbare gemeenschappen. Bovendien is vaccinatie voor hen voorlopig onbereikbaar en daarmee is er weinig zicht op oplossingen.
Veel landen gingen in maart in een volledige lockdown die nu nog deels voortduurt. De gevolgen voor het dagelijks leven zijn groot. We hoorden van een van onze partners uit Oeganda bijvoorbeeld dat zwangere vrouwen langs de kant van de weg hun kind kregen: ze waren door de reisbeperkingen gedwongen om in hun eentje naar het ziekenhuis te lopen. Uit Kenia hoorden we dat ouders vastzaten buiten de stad en niet terug naar huis mochten. Hun kinderen zaten alleen thuis en waren afhankelijk van de buren. Veel mensen werden ontslagen toen alles op slot ging. Dat betekende in de praktijk dat ze zonder geld thuis kwamen te zitten. Niet alleen de mensen uit de zogenoemde ‘informele sector’, maar ook mensen uit de middenklasse, zoals leraren. Een van onze partners in Kenia vertelde dat een ontslagen leraar zijn kinderen alleen nog water met suiker te eten kon geven. Oxfam Novib berekende dat in 2020 121 miljoen extra mensen gevaar liepen te sterven door honger en dat het aantal ondervoede jonge kinderen kon stijgen van 47 naar 54 miljoen.
Kinderen
En dat brengt ons op de gevolgen voor kinderen. Wereldwijd zaten begin december 320 miljoen leerlingen thuis door schoolsluitingen (Unicef, 8 december 2020). Ze missen niet alleen de broodnodige lessen: ze missen ook hun schoolmaaltijd. Het is voor veel kinderen de enige warme maaltijd die ze op een dag krijgen. Meisjes die niet meer naar school gaan, verdwijnen vaak uit zicht. En zeker als ze zwanger raken, is de kans klein dat ze nog teruggaan naar school. Daarmee is hun kans om te ontsnappen aan de beruchte armoedeval vrijwel verkeken.
Het aantal kinderen in armoede steeg de afgelopen maanden met 15 procent. Dat zijn wereldwijd 150 miljoen kinderen meer die in armoede leven. (Unicef, 19 november 2020) Ondervoeding dreigt, maar ook de sociaaleconomische consequenties zijn groot. Kinderen staan er vaak alleen voor omdat hun ouders proberen geld te verdienen, ziek zijn of zijn overleden of gewoon zijn vertrokken. Ze lopen van huis weg, op zoek naar betere omstandigheden en belanden op straat. We hoorden al van partners dat het aantal tienerzwangerschappen stijgt, dat het seksueel geweld toeneemt en de misdaadcijfers stijgen. Het is uiteraard nog te vroeg om alle gevolgen te overzien, maar het beeld dat oprijst, is beslist zorgwekkend: miljoenen kinderen worden direct getroffen en het is maar de vraag of ze dat ooit weer kunnen inhalen.
In veel landen waar we werken ontbreekt een goede basisadministratie. Niemand weet hoeveel mensen er in de immense sloppenwijken wonen, wie bij wie hoort, waar de kwetsbare groepen zijn. Mensen die geen officieel legitimatiebewijs hebben, komen niet in aanmerking voor overheidshulp. Ook is er vaak nauwelijks een infrastructuur om de allerkwetsbaarsten te bereiken, zoals ouderen en zieken. Hulporganisaties moesten hun activiteiten staken. Een van onze projectpartners zei dat zijn gemeenschap is afgebroken ‘tot bijna niets’.
Gezondheidszorg
Tot dusver zijn er in veel ontwikkelingslanden nog geen grote corona-uitbraken, maar de gevolgen voor de volksgezondheid zijn desalniettemin groot. Ziekenhuizen en medische hulpposten zijn niet of slecht bereikbaar door de reisbeperkingen. Zo missen wereldwijd miljoenen kinderen door de coronacrisis belangrijke vaccinaties. Jaarlijks sterven er 450.000 mensen aan malaria; deskundigen vrezen dat door het wegvallen van gezondheidssystemen en tekort aan malariamedicijnen – de fabrieken staan bij Wuhan en hebben maanden stilgelegen (Trouw, 15 oktober 2020) – malaria fors zal toenemen.
Ook de productie en distributie van hiv-medicijnen staat op het moment onder druk. Doordat mensen moeilijker aan medicijnen kunnen komen en slecht toegang hebben tot medische zorg om zich te laten testen, worden er de komende jaren honderdduizenden extra infecties verwacht. Naar verwachting zal dat de komende vijf jaar tot tienduizenden extra doden leiden. Bovendien bestaat het risico dat het hiv-virus muteert en resistent wordt voor de huidige medicijnen doordat mensen noodgedwongen hun behandeling afbreken (Parool, 30 november 2020).
14% van de wereldbevolking beschikt over 51% van de corona-vaccins!
Honger, ziekte, sociale ontwrichting: dat is wat we terug horen van onze partners en wat we lezen in de media. En wat staat ons nog te wachten? Er zijn immers ook nog steeds grote migratiestromen, ondanks lockdowns: zo’n 200.000 vluchtelingen uit Venezuela willen naar Colombia. In november moesten 500.000 mensen op de Filipijnen naar opvangcentra door de verwoestingen van orkaan Goni. In Zuid-Soedan sloegen honderdduizenden mensen op de vlucht vanwege zware overstromingen…
Alle aandacht gaat nu terecht uit naar de eerste, acute nood. Vrijwel alle hulporganisaties zijn noodhulpacties gestart om mensen met voedselpakketten door deze periode heen te helpen. Vastenactie heeft in 2020 € 100.000 uitgetrokken voor noodhulp. Gelukkig zien we ook al de eerste initiatieven om andere neveneffecten van de lockdownmaatregelen op te pakken. Zo startte een van onze partners ‘openlucht klasjes’ in de sloppenwijken van Bangalore en werkt onze partner in Kenia aan een programma om de families die voedselhulp ontvingen, economisch weer op eigen benen te zetten.
In november was er een G20-top, waarin onder andere de snel stijgende schulden van ontwikkelingslanden aan de orde kwam, met name in Afrika een probleem. Afgesproken is om de schuldbetalingen tot half 2021 te bevriezen en de EU pleit bovendien voor een steunfonds van zo’n vier miljard euro. Maar is dat genoeg? Hebben we voldoende ons best gedaan als we de zware schuldenlast gewoon vooruitschuiven en een fonds oprichten dat nauwelijks een druppel op een gloeiende plaat is als het welzijn en de waardigheid van miljoenen kinderen en volwassenen in het geding zijn? Is het genoeg als wij als rijke landen 51% van de beschikbare vaccins opkopen, terwijl we slechts 14% van de wereldbevolking vertegenwoordigen? Canada heeft voldoende vaccins gereserveerd om iedere Canadees vijf keer te vaccineren. Naar verwachting kan in 69 arme landen slechts tien procent van de bevolking gevaccineerd worden in 2021 (Oxfam Novib, 9 december 2020).
We kunnen er op rekenen dat wij in Nederland over een paar maanden allemaal veilig gevaccineerd zijn en we kunnen onze ogen sluiten voor wat er in de rest van de wereld gebeurt. Maar als er iets is wat corona ons heeft geleerd, is dat we allemaal met elkaar verbonden zijn en afhankelijk zijn van elkaar. Uiteindelijk krijgen we de rekening gepresenteerd als we ons nu afwenden.
Paus Franciscus roept ons in de nieuwe encycliek Fratelli Tutti herhaaldelijk op om dingen in een nieuw licht te zien, creatief te zijn en naar nieuwe wegen te zoeken (FT 128). Hij geeft aan dat echte goede politiek ten dienste staat van het gemeenschappelijke doel van alle mensen, mensen in alle landen en in alle (verschillende) omstandigheden (FT 154). We zijn immers broeders en zusters van elkaar. Dit wordt onderstreept door de Corona pandemie: het treft iedereen, man, vrouw, jong, oud, arm, rijk. Ook in zijn Kerstboodschap refereert de paus aan de pandemie en de grote verschillen tussen arm en rijk: “Moge de zoon van God een geest van internationale samenwerking hernieuwen onder politieke leiders, te beginnen met de gezondheidszorg, zodat iedereen toegang zal krijgen tot vaccins en behandelingen.”
We willen ons aansluiten bij de oproep van de paus en roepen politici in Nederland en Europa op zich te bekommeren om die broeders en zusters onder ons die het meest kwetsbaar zijn en het ergst getroffen worden door de gevolgen van deze pandemie. Het grootste deel van hen woont in Afrika, Azië en Zuid- en Midden-Amerika. Zij verdienen onze steun en onze aandacht. Zij hebben net zoveel recht op vaccinatie en gezondheid als wij.
Peter van Hoof
Directeur Vastenactie
Margot de Zeeuw
Hoofd communicatie