Sommige plaatsen ademen een traditie van katholicisme. Wij lichten een lokaal katholiek verhaal uit en kozen in deze paastijd voor het eiland Schiermonnikoog. Waar een haan tijdens het Pinksterfeest de sluitingstijd van de cafés bepaald en hoe Cisterciënzer monniken en Schiermonnikoog al eeuwenlang met elkaar verbonden zijn.
Het katholieke begin van Schiermonnikoog
Schiermonnikoog is een Waddeneiland dat onderdeel is van de Friese provincie. Tot in de late Middeleeuwen ligt het huidige eiland Schiermonnikoog aan het land vast. Het is de Sint Luciavloed die op 13 december 1287 tekeergaat en ervoor zorgt dat Schiermonnikoog los komt te liggen van het vaste land. Vanaf die naamdag van de Heilige Lucia is het eiland alleen nog per boot bereikbaar, vandaag de dag vanaf Lauwersoog. De inwoners zijn eilanders geworden. De Cisterciënzer monniken zijn belangrijk geweest voor de eerste bewoning van het gebied. Omstreeks 1165 stichtten zij daar het klooster Claerkamp en groeide het aantal monniken en lekenbroeders dat zich er vestigde gestaag. Monniken droegen witte kappen, de lekenbroeders grijze pijen. In 1440 dijkten de lekenbroeders het eiland in om er landbouw te kunnen bedrijven en daarmee het eiland bewoonbaarder te maken. Naar deze monniken is het eiland vernoemd. ‘Schier’ betekent grijs, naar de grijze pijen van de lekenbroeders, ‘oog’ betekent eiland. Het wapen van de gemeente Schiermonnikoog draagt de afbeelding van een schiere monnik en ook op de vroegere vuurtoren prijkt een afbeelding.
Monniken verdwijnen en komen terug
De traditie van het Cisterciënzer monnikenklooster en het katholicisme op het eiland stoppen abrupt wanneer de Friese Staten in 1580 de kant van Willem van Oranje kiezen als hun regent. Het is tevens een keuze voor het protestantisme. Katholieke vieringen worden vanaf dat moment verboden. De monniken en het katholicisme verdwijnen van het Waddeneiland.
Het duurt bijna een halve eeuw voordat er weer monniken verschijnen. Sinds 2015 wappert de wit-zwarte pij van de Cisterciënzer monniken weer op Schiermonnikoog. Na de sluiting van hun klooster in Diepenveen maken zij de overstap naar het eiland dat nog altijd hun naam draagt. Na eerst vijf jaar in een gastenverblijf te hebben verbleven, is er sinds vorig jaar een eigen klooster gesticht in een voormalige herberg. De schiere monnik is terug op het eiland. Het geeft de huidige broeders een plaats waar ze naar zochten. Het eiland is voor hen letterlijk een plaats waar naartoe ze alles los hebben kunnen laten om met God te kunnen wonen. Broeder Alberic: ‘Als je in Lauwersoog op de veerboot stapt en het vaste land verlaat, laat je letterlijk de wereld achter je. Dan ga je naar het eiland van God.’
Het Pinksterfeest Kallemooi
Het eiland kent zijn eigen lokale tradities en gebruiken. Het folkloristische Kallemooi-feest valt ieder jaar tijdens Pinksteren. Naar alle waarschijnlijkheid stamt dit feest af van een of meerdere heidense tradities en is het gekoppeld aan een katholiek feestdag, zoals dat vaker voorkomt. Denk bijvoorbeeld aan de kerstboom met Kerstmis of het paaseieren verstoppen tijdens het Paasfeest. Waar de traditie van Kallemooi precies vandaan komt is niet met zekerheid te stellen. Het eerste deel van het woord verwijst waarschijnlijk naar het oude Germaanse woord gallus wat ‘haan’ betekent. Het tweede deel ‘mooi’ zou een verbastering van de maand mei kunnen zijn. Een haan in mei dus.
De traditie schrijft voor dat de Kallemooicommissie, bestaande uit lokale oude heren met hoge hoeden, jonge eilanders van 16 en 17 jaar oud aanstelt om een haan te gaan stelen op het eiland. Deze geroofde haan wordt vervolgens op de zaterdagavond voor Pinksterzondag in een mand in de Kallemooimast vastgezet. Die mast is traditioneel opgesteld in het midden van de afstand tussen de kerk en de herberg. In die mast zit de haan gedurende drie dagen. Er gelden tijdens de festiviteiten van Kallemooi geen gewone gemeentelijke regels, zoals een sluitingstijd voor de horeca. De functie van de haan is dat zij met haar gekraai in de ochtend de sluitingstijd van de cafés bepaald. Na drie dagen feesten wordt de mand met de haan neergehaald. Een optocht met wagens getrokken door paarden volgt om de haan naar de rechtmatige eigenaar terug te brengen. Het Kallemooifeest dat zich hoofdzakelijk in de kerk en de kroeg afspeelt is dan ten einde.