Bron: Verus
Onderwijs is altijd waardengedreven. Als bestuurder maak je keuzes vanuit datgene waarvoor je staat: vanuit dat wat belangrijk is voor jou in je werk en in je leven. Maar als bestuurder is dit soms ook een hele worsteling, weet ook oud-bestuurder, huidig toezichthouder en adviseur Sam Terpstra. ‘’De grootste worsteling is de spanning tussen wat jij graag wilt, je idealen en de dagelijkse praktijk.’’
Samen met Sander Klaasse van Verus heeft Sam Terpstra de leergang “Besturen vanuit waarden” ontwikkeld. Sam Terpstra werkte jarenlang als bestuurder van CSG Reggesteyn, voordat hij daar in 2017 mee stopte. In zijn jaren als bestuurder had hij een duidelijke rol voor zichzelf: ‘’Ik zat er eerst heel erg bovenop en mocht me graag met veel dingen direct bemoeien. Ik had ook het gevoel dat het in die periode nodig was. Gaandeweg kwam ik tot de conclusie dat het verstandig was om ruimte te maken voor de mensen die deel uitmaakten van de schoolleiding, zoals directeuren en teamleiders, en ook voor de docententeams. Zij houden zich namelijk bezig met de uitvoering van het onderwijs en de vernieuwing daarvan.’’
Kernbegrippen
Hij vond het wel belangrijk om zich met de duiding te bemoeien en betekenis te geven aan waar de school voor staat. Reggesteyn, met van oorsprong een protestants-christelijke roots, ontwikkelde zich in de loop der jaren tot een open christelijke scholengemeenschap. ‘’We hebben toen onderzocht: wat betekent het om zo’n school te zijn en vanuit welke visie geven we ons werk vorm? Aan de hand daarvan hebben we drie kernbegrippen ontwikkeld: verdiep, verbind, verander. We wilden onszelf verbinden met leerlingen, ouders en de sociale omgeving. Eveneens wilden we leerlingen diepgang meegeven en verantwoordelijkheid nemen en bijdragen aan de toekomst van kinderen en de samenleving. En tot slot openstaan voor verandering. Niet vast blijven zitten en te durven veranderen’’, legt hij uit.
Dit zijn weliswaar seculiere begrippen, die door de insteek een christelijke inkleuring hebben gekregen. Zo werd er actief een zoektocht met de scholengemeenschap en mensen daaromheen georganiseerd om erachter te komen wat de bijdrage is die Reggesteyn levert. ‘’We hebben daarin gekeken naar waar wij vandaan komen en wat er in de school zit qua traditie. Met deze drie kernwoorden willen we iedereen aan spreken en zijn we er niet enkel voor een ‘bepaalde groep’. We slaan een brug tussen mensen die wat afstand hebben genomen van de traditie en we maken tegelijkertijd verbinding met mensen die wel de christelijke traditie hanteren.’’
Weten waar je voor staat
Maar waardengedreven besturen en toezicht? Wat houdt dat nu precies in? Volgens Terpstra betekent dit dat je als bestuurder weet waar je voor staat. Waar het voor jou in je werk én in je leven om draait. ‘’Je moet er bewust van zijn. Daarnaast is onderwijs altijd waardengeladen. Je maakt keuzes over de vorming van jonge mensen. “Welk mensbeeld hanteer ik en wat is mijn ideaal in het opleiden van kinderen?’’ legt hij uit. Hij benadrukt ook dat hetgeen waar jij als bestuurder voor staat zichtbaar en herkenbaar moet zijn voor anderen.
Is het dan makkelijk? Dat besturen vanuit waarden? ‘’Nee. Het is veelal een worsteling’’, vindt Terpstra. ‘’Als je al voor jezelf weet waarvoor je staat, dan moet je het ook nog laten zien en kunnen vertalen naar beleid. Je moet aan zelfonderzoek doen en in gesprek gaan met anderen over wat je ten diepste raakt. Zo was ik als bestuurder actief betrokken bij Kring Noord, een platform waar we regelmatig met collega-bestuurders spraken over dit soort vraagstukken. Niet enkel over de techniek, maar juist om die fundamentele waardengedreven kant naar boven te halen. Wat betekent een bepaald vraagstuk voor jou als bestuurder en hoe kun je daarin acteren?’’
Moeilijk
‘’De grootste worsteling is de spanning tussen wat je graag wil, je idealen en de dagelijkse praktijk. Veel onderwijsbestuurders beginnen met een duidelijke opdracht of idee van wat ze tot stand willen brengen. Maar je hebt de dagelijkse praktijk als belemmering aan de andere kant. Het draait om een goede balans vinden tussen deze twee. Ik denk dat elke bestuurder dat ervaart. Je bent als bestuurder tijdelijk in beheer, dat is je toevertrouwd. Je kunt koers wijzigen en veranderen, maar je moet ook rekening houden met hoe de school erin staat. De plek waar je zit, bepaalt wat je kunt bereiken met je idealen’’, meent hij.
Wat het besturen ook uitdagend maakt, zijn de actuele zaken die momenteel in het onderwijsland spelen. Zoals het lerarentekort. ‘’Dit zijn zaken die je moeilijk zelf kunt beïnvloeden. Wel kunt dempen, maar niet kunt veranderen’’, zegt Terpstra. Ook het feit dat bestuurders volgens hem continu worden geconfronteerd met twijfel over de eigen legitimiteit door politiek misplaatst wantrouwen. ‘’We hebben een stelsel met professionele besturen, maar op een of andere wijze blijft de twijfel of dit een legitieme vorm van bestuur is in onze samenleving. Daar kun je veel last van hebben. Ook de meritocratische samenleving, waarbij je startpositie als leerling bepalend is voor de maatschappelijke positie die je later bereikt, is een grote uitdaging voor bestuurders. Zij moeten tegen die maatschappelijke trend ingaan.’’
Leergang
Die actualiteiten zijn lastige zaken om op te pakken, maar bij waardengedreven besturen kan Verus wel een helpende hand bieden. De leergang Besturen vanuit Waarden helpt onderwijsbestuurders om bij ingewikkelde vraagstukken terug te pakken naar wat wezenlijk is: waar sta je voor, waar ben je op georiënteerd en wat wil je realiseren? ‘’Niet verdwalen in ingewikkelde dilemma’s, maar jezelf beter leren kennen. De bedoeling is dat je met deze leergang sterker in je schoenen staat bij het omgaan met dat soort vraagstukken.’’
In die leergang worden onderwijsbestuurders uitgedaagd om zichzelf te onderzoeken, samen met collega-bestuurders en inspirerende docenten. ‘’Het is aantrekkelijk om op deze plek die vraagstukken te behandelen. In de dagelijkse praktijk schiet dat er vaak bij in. Ik heb zelf het buitengewoon waardevol ervaren om even uit je werk te stappen, jezelf te voeden en verrijkt weer terug te komen in de praktijk. Wat met deze leergang willen bieden is dat je plek en tijd hebt om vragen waarmee je worstelt aan de orde te stellen en samen met ons op zoek te gaan naar antwoorden die jou kunnen helpen een goede bestuurder te zijn. Daarnaast komt het bij ingewikkelde zaken vaak op jezelf neer. Hier kun je je gedachten wisselen met anderen uit het vak en kun je met dit soort vragen bezig zijn zónder dat je klem zit.’