Het racismedebat dat dezer dagen gevoerd wordt kent de gedachte om door gelijkheid na te streven de maatschappelijke onrechtvaardigheid weg te werken. In de zorg is het maken van verschil juist noodzaak. Zorgverleners zijn zich daar vaak onvoldoende bewust van.
Onze maatschappij kent veel onrechtvaardige verschillen. Zo leven hoogopgeleide mensen 15 jaar langer in goede gezondheid dan zij die na de lagere school moesten gaan werken. Een inkomen onder de armoedegrens betekent gemiddeld zes jaar eerder doodgaan. Vrouwen met een migratie achtergrond sterven vaker tijdens de zwangerschap dan Nederlandse vrouwen. En Ahmed wordt veel minder vaak uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek dan Rob, ook al is hun brief en cv identiek.
Deze verschillen zijn gerelateerd aan opleiding, inkomen, achtergrond en gender. Witte hoogopgeleide mannen hebben over het algemeen de grootste kans op een goede baan, goed inkomen, fijn huis en goede gezondheid en donkere migrantenvrouwen zijn over het algemeen het slechtste af.
Onjuiste zorgverlening
Bewuste en onbewuste uitsluiting door de maatschappij spelen een grote rol bij het ontstaan en in stand houden van deze verschillen. Bewust, door de IND die geen verblijfsvergunning wilde verlenen aan de vrouw die niet kon bewijzen dat zij verkracht werd door de Iraanse politie omdat haar zoon politiek actief was. Onbewust, door de verpleging die zich geen zorgen maakte over de Afrikaanse vrouw die hard kreunde tijdens de bevalling, vanuit de vooronderstelling dat Afrikaanse vrouwen altijd luidruchtig zijn. Totdat de ernstige complicatie die de heftige pijn veroorzaakte haar bijna fataal werd.
Elk mens heeft vooroordelen, maar we kunnen elkaar wel helpen om hiervan bewust te worden. Om te zorgen dat deze ons niet weerhouden het juiste te doen. Politici en beleidsmakers kunnen eraan bijdragen dat systemen en procedures niet systematisch bepaalde groepen benadelen of nodeloos ingewikkeld zijn. In de tijd van algoritmes gebaseerd op big data die tot nieuwe besluitvorming letten moeten we juist extra op de context letten. Zo bleek in de VS een systeem om snel te beoordelen of iemand specialistische medische zorg nodig had, sterk in het nadeel van Afro-Amerikanen uit te pakken. Dit racisme was het gevolg van het gebruik van big data en de onjuiste veronderstelling dat bepaalde feiten voor alle groepen hetzelfde zeggen. “Hoog zorggebruik in het verleden” was binnen het systeem reden om te veronderstellen dat de kans op ziekte en dus de noodzaak voor specialistische zorg groter was. Dat lijkt logisch, alleen bleken zwarte Amerikanen ingedeeld in de groep “laag zorggebruik in het verleden”- niet vanwege een lage behoefte aan zorg, maar vanwege het feit dat velen van hen de zorg niet kunnen betalen af te haken en daarom er geen gebruik van te maken.
Kleurenblind
Hoe kunnen we met ons allen ervoor zorgen dat elk mens in onze maatschappij een gelijke kans krijgt op goede gezondheidszorg, opleiding, behandeling? Dit kan alleen maar door juist verschil te maken! We moeten ophouden om iedereen hetzélfde te behandelen, om – zoals onderzoeker Onur Sahin het zo mooi zegt – ‘kleurenblind’ te zijn. Artsen schrikken vaak als ik dat zeg, want zij denken dat ze het juist zo goed doen door bij iedereen dezelfde richtlijn te volgen en dezelfde standaardbehandeling te geven. Maar mensen zijn niet “standaard.” Mensen met de grootste gezondheidsproblemen doen vaak niet mee in het wetenschappelijk onderzoek dat ten grondslag ligt aan die richtlijnen. Migranten en laaggeletterden, maar vaak ook ouderen en mensen met meerdere ziekten worden uitgesloten van deelname, omdat de formulieren en vragenlijsten onbegrijpelijk zijn of omdat de combinatie van problemen het onderzoek ingewikkeld maakt.
Durf onderscheid te maken
Hun behoeften en kenmerken zijn dus niet onderzocht, terwijl we bijvoorbeeld weten dat sommige medicijnen niet even goed uitpakken bij verschillende etnische groepen. “Kleurenblindheid”, geen rekening houden met de identiteit van de persoon, is alleen goed voor de meerderheid. Om iederéén tot zijn recht te laten komen, moeten we dus kleur bekennen. Dat betekent ons beleid en onze zorg afstemmen op de achtergrond, omstandigheden, vaardigheden en persoonlijke kenmerken van de betreffende persoon. Geen eenheidsworst, maar maatwerk. Het gaat om een persoonsgerichte inclusieve benadering die verschil maakt, juist vanwege de fundamentele gelijkheid van mensen: elk mens telt evenzeer, elk mens verdient het gezien en gehoord te worden, in ieders eigen menselijke waardigheid.
Maria van den Muijsenbergh, huisarts en hoogleraar gezondheidsverschillen aan de Radboud Universiteit Nijmegen