Sommige plaatsen ademen een bijzondere traditie van katholicisme. Wij lichten een lokaal katholiek verhaal uit: ditmaal voormalig metaalstad Hengelo. Waar de traditie met de Heilige Lambertus geleid heeft tot een kerktoren die het stadsgezicht bepaalt en een jaarlijkse Lambertuskermis medio september.
Geschiedenis van Hengelo
In het midden van Twente ligt de voormalige metaalstad Hengelo. Net als de twee andere grotere Twentse steden Enschede en Almelo kent haar stadsgeschiedenis tot ruim 150 jaar geleden een voorspelbaar en weinig betekenisvol verloop. Slechts enkele honderden boeren inwoners vormden er vanaf de Middeleeuwen een gemeente. De producten die in de omtrek groeiden werden gebruikt om te overleven. Zo ontstond er een Twentse traditie van het maken van stoffen door de stengels van het plantengewas vlas te spinnen, weven en te laten bleken. Waar het eerst nog rondreizende opkopers waren die de overtollige stoffen op de boerderijen ophaalden met karren. Daar ontstond er halverwege de 19e eeuw langzamerhand een textielindustrie in Twente.
Hengelo blinkt eind 19e eeuw uit in de productie van textiel als bontgoed en damast. Het is echter de komst van de metaalsector, de elektrotechniek en de chemische sector door industriëlen als Stork, Hazemeijer en Hofstede die het inwonertal van de stad werkelijk doen laten stijgen, er is werk in overvloed. Ook de goede ligging van Hengelo op het knooppunt van treinsporen naar het Twentse achterland (en later naar Duitsland) doen het inwonertal verder stijgen. Halverwege de twintigste eeuw passeert het inwonertal de 50.000.
De Lambertustraditie
De Heilige Lambertus van Maastricht is sinds jaar en dag met de stad Hengelo verbonden. Na de dood van de Heilige Lambertus rond 700 verspreidt zijn vereringscultus zich spoedig in de zuidelijke Nederlanden en Duitsland. Via handelsreizigers uit het Duitse Münster zou die traditie van verering van de Heilige Lambertus ook naar Hengelo zijn gekomen. De oudste sporen voor die verering liggen net buiten het stadscentrum op de oude begraafplaats, waar nog altijd de fundamenten liggen van een Middeleeuws kerkje dat de naam van Lambertus draagt. In de jaren na de Middeleeuwen zijn het kleinere kerken en schuilkerken die de naam van de Heilige dragen.
‘Zonder Stork geen nieuwe Lambertuskerk’, het zijn de woorden van Alphons Ariëns na zijn bezoek aan de nieuw gebouwde kerk eind juli 1890. Wanneer de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland hersteld is leeft onder de inwoners van Hengelo het idee om de grootste katholieke kerk van Twente te doen laten herrijzen in hun stadscentrum. Die kerk komt er en wordt in een neogotische stijl gebouwd met een torenspits van bijna 80 meter. Het geld wordt door de gehele katholieke gemeenschap bijeen gebracht. Zowel de katholieke industriëlen als de rijkere arbeidersgezinnen dragen naar vermogen bij. Een kerk van en voor alle katholieke inwoners van de stad.
Huidig stadsgezicht en het Lambertusfeest
De toren van de Lambertusbasiliek prijkt vandaag de dag nog altijd boven de stad Hengelo uit. De meest benarde dagen van de kerk en de stad vinden op 6 en 7 oktober 1944 plaats wanneer de Geallieerden een bombardement uitvoeren gericht op het station van Hengelo, met zijn treinbanen naar Duitsland. Wonderwel ontploft een bom die op de kerk valt die dag niet. Alleen de glas-in-lood-ramen sneuvelen die dag net als het grootste deel van de binnenstad en 112 inwoners. Het huidig stadsgezicht kent mede door het bombardement maar weinig oude traditionele gebouwen. De Lambertusbasiliek en de stadhuistoren vormen de twee ankerpunten van de stad. De toren van de Lambertusbasiliek belichaamt de continuïteit van de stad. Zij herbergt de herinnering aan de verdwenen binnenstad en staat symbool voor het nieuwe Hengelo.
De Lambertustraditie van de stad uit zich nog altijd in een feestweek rond de 17e september. Dat is de feestdag van de Heilige Lambertus. Een kermis strijkt zich dan uit over de gehele binnenstad, jong en oud bezoeken de kermis en de vele kraampjes. De Heilige Mis in de Lambertusbasiliek op zondag is het slot van de feestweek en wordt goed bezocht door de vele katholieken die de stad nog altijd kent.