Hoe het u vergaat weet ik niet, maar als ik de laatste weken tijdens een viering de mensen om me heen aankijk om hen de vrede te wensen, dan is die wens weer intenser dan hij was voor de inval in de Oekraïne. Tot mijn schaamte moet ik ook wel bekennen, want een blik op de websites van PAX en Cordaid laat zien dat leven in vrede op heel veel meer plaatsen al heel lang niet vanzelfsprekend is.
Ploegen en zwaarden
In ons netwerk hebben we organisaties als Pax, Cordaid, Mensen met een Missie, Vastenactie en MIVA. Organisaties die met menskracht of met financiering klaar staan om te helpen, om goed te doen in conflictgebieden. Die vrede als naam hebben en vrede als missie. Die conflictgebieden intrekken met de ploeg, om te zorgen dat mensen eten en kleding hebben, medische zorg kunnen krijgen en opvang als zij geen dak meer boven hun hoofd hebben.
Naast humanitaire hulp, de ploeg, is er in conflictsituaties ook vaak de roep om militair ingrijpen, het zwaard. Het instellen van een no-fly zone is op dit moment een concrete vraag van de regering van de Oekraïne. Geweld of dreigen met geweld als bijdrage aan de vrede, kan dat eigenlijk? Het is een vraag die mij puzzelt.
Gelukkig hebben we een rijk netwerk met daarin ook een organisatie die verbonden is aan de krijgsmacht. Zij steunen militairen die uitgezonden worden naar conflictgebieden. Het gaat om het Nationaal Katholiek Thuisfront (NKT). Met hen sprak ik over de vraag hoe vanuit katholiek perspectief naar militair ingrijpen in conflictsituaties gekeken wordt. Frank Marcus wees mij in dat gesprek op de Declaration of London. In deze verklaring, waaraan de Nederlander Fred van Iersel meewerkte, wordt de katholieke visie op vrede gekoppeld aan de militaire ervaringen. De opstellers zien dat internationale verdragen, die opgesteld zijn om mensen waar ook ter wereld een veilig en waardig leven te bieden, steeds minder gerespecteerd worden. En “waar mensen de kans op een veilig en waardig leven wordt ontnomen zijn hun levenservaringen vaak doordrenkt van geweld, zelfs als er geen sprake is van oorlog.” Daarom pleiten de opstellers voor “een alomvattend concept van echte vrede” en roepen zij op “tot de bescherming van de menselijke waardigheid, de handhaving van het internationaal recht en de bevordering van sociale rechtvaardigheid. […] Vrede is een gebod van God en daarom moet alle gebruik van geweld worden vermeden. Als er geweld ingezet moet worden, dan moet dat geweld dienen voor echte gerechtigheid die vrede zal voortbrengen.” Maar hoe past dit geweld bij de katholieke (sociale) leer? De Declaration of London is uitgegeven door het AMI, het Apostolat Militair International.1 Het AMI wijst op het begrip ‘rechtvaardige oorlog’ waarbij, als het echt niet anders kan, op een beheerste wijze geweld ingezet mag worden. Met goede afwegingen vooraf èn zorg voor land en mensen achteraf, zodat er geen politiek vacuüm ontstaat.
De roep om vreedzame oplossingen ligt dichter bij mijn hart dan die om gewapend ingrijpen. Maar ik zie wel die twee kanten. Vanaf mijn bank in mijn huis voelt het ook wat gemakkelijk om te zeggen: geen geweld. PAX leert me dat geweldloos conflicten op lossen kan, het AMI leert me dat geweld soms onvermijdelijk is, maar dat geweldloosheid wel de sterke voorkeur heeft. Twee kanten van het leven, dat is niet zwart-wit, dat is fullcolour HD, met heel veel schakeringen. Ik hoop dat de zwaarden ooit echt allemaal omgesmeed kunnen worden tot ploegen, want zoals de paus in Fratelli Tutti (261) zegt: “Elke oorlog maakt dat de wereld er erger aan toe is dan voorheen.”
De religieuze dimensie van conflicten
De illustratie bij dit artikel laat het door de Sovjet Unie (!) aan de VN geschonken beeld zien van de arbeider die een zwaard omsmeedt tot ploeg. Een socialistisch beeld, met bijbelse wortels. Ik dacht aan het beeld toen ik de afgelopen week het draadje van Hendro Munsterman (Nederlands Dagblad) op Twitter las over de religieuze dimensie van de oorlog in de Oekraïne. Het AMI heeft ook oog voor deze dimensie. Zij zien dat katholieken een verschil kunnen maken. Kennis van en begrip voor culturele en religieuze dimensies die een rol spelen in het ontstaan van conflicten kunnen een sleutel naar de oplossing van deze conflicten zijn. Wanneer deze dimensies verwaarloosd worden, worden conflicten onbeheersbaar, aldus het AMI.
Tot besluit
We leven op dit moment in een wereld waar de angst voor het uitbreken van een derde wereldoorlog voelbaar is. Soms ga ik bij dit soort zaken te rade bij de generatie boven me. Mijn buurman (80) vroeg ik vorige week of hij zich in de jaren ’60 ook zo voelde. Zijn antwoord was, na even denken, ontkennend. “Toen was er nog geen kleuren tv, die maakt het nu veel echter.” En die tv die er wel was, ging pas ’s avonds aan en bracht nieuws van plekken die veel verder weg leken. “We gingen op vakantie naar de Veluwe, en dat terwijl we in Nijmegen woonden. Berlijn was de andere kant van de wereld!” Ik kan hem hier denk ik wel in volgen, de berichtgeving is zo intensief, er lijkt niets anders meer te zijn. Niet alleen het kleine nieuws wordt verdrongen, ook het zicht op andere conflicthaarden lijken we te verliezen. Het afstompen ligt op de loer, althans bij mijzelf. Ik hoop dat geweld mij, nee, ons nooit onbewogen laat. Dat we ons willen blijven laten raken door het leed van onze medemensen, ver weg in Syrië, Afghanistan of Jemen, in onze Europese achtertuin de Oekraïne, maar ook heel dichtbij, in onze eigen kleine wereld.
Vrede, wens ik ons.
Carlien Geelkerken
1 Het is AMI is een overkoepelende, door het Vaticaan erkende, NGO van katholieke soldaten die zich inzet om de uitdagingen aan te pakken die verband houden met het handhaven en versterken van vrede en veiligheid voor alle mensen.
Bron: Samenvatting Verklaring van Londen (auteur onbekend)
Foto: UN Photo/Evan Schneider